Temiz Anlamını Karşılayan Sözcükler

a)   Aruga

aruga “temizce” (AltyS, 1999: 29)

b)   Beğubar

beğubår “saf, temiz” (ÖzbkS 1998: 10) c) Ceŋkir ceŋkir “duru” (YakS, 1995: 74)

d)  Cılha cılha ~ cılhı ~ çılha “1. Sade, sırf, salt” (AzrS, 1999: 130), cılhaca “tertemiz, pirüpak” (AzrS, 1999: 130)

e)   Cılmıktay

cılmık ~ cılmıktay “tertemiz” (KrgzS, 2011: 210)^[1]

f)   Cubar cubar “1. Tertemiz, bembeyaz” (KrgzS, 2011: 230) g) Çista

çista (< Rus.) “1. Temiz, pak, saf.” (TtrS, 2015: 98) 

h) Deskah deskah (< Far.) “temiz, derli toplu, özenli, itinalı” (KmkS, 2011: 112) i) Inak ınak “1. Temiz, halis” (KrgzS, 2011: 353), ınak kımız “karışıksız kımız” (KrgzS, 2011:

353)

j) Hettey hettey “çok temiz, çok iyi şekilde” (BşkS, 2017: 195) k) Kakas kakas “temiz, saf” (KrgzS, 2011: 385) l) Karday qarday “2. Saf, temiz” (KzkS 2003: 294) m) Kenen

kenen “2. saf” (YakS, 1995: 225)

n)                 Kılavsız qılavsız “saf, temiz, pak” (KzkS 2003: 345)

Kırnak kırnak “temiz” (GagS, 1991: 148)

n)                 Kirşiksiz kirşiksiz “temiz, lekesiz” (KzkS, 2003: 264)  

o)                 Kirşiktey kirşiktey “tertemiz, pırıl pırıl, pirüpak” (KzkS, 2003: 264)

p)                 Könö könö “2. saf” (YakS, 1995: 225) s) Nezif

nezif (< Ar.) “temiz” (AzrS, 1999: 605) t) Saade

saade (Far.) “2. Temiz, katıksız, sade” (GagS, 1991: 204)

u)                 Sınaptay sınaptay “tertemiz, billur, duru” (KzkS, 2003: 504)

v)                 Sirf sirf  (< Ar.) “tertemiz, saf; başka bir şey karışmamış, katkısız” (BşkS, 2017: 530) 

w)               Sudurgu sudurgu “2. Saf” (YakS, 1995: 225) x) Şever şever ~ şevergin “temiz, muntazam, kusursuz” (TuvaS, 2003: 99) y) Şıtırday şıtırday “bembeyaz, tertemiz” (KzkS, 2003: 656)

z) Şildeŋ şildeŋ “1. Temiz, berrak” (TuvaS 2003: 101) aa) Téyha téyha “1. Temiz, saf, katıksız” (AzrS, 1999: 734) bb) Toŋ toŋ “4. Temiz, saf” (HksS, 2007: 520), toŋ as “temiz tohum”

Temizlik Kavramı 
1.2.1. 
1.2.4. Gigiyena 
Rusça kökenli gigiyena sözcüğü, hijyen ve temizlik anlamını karşılamaktadır. 
Çağdaş Türk Lehçelerinde sözcüğün görünümü şöyledir:  gigiyena (< Rus.) “hijyen, temizlik” (HksS, 2007: 129)  gigiena “temizlik, hijyen” (ÇuvS, 2007: 64)  
1.2.5. Paklık 
Farsça kökenli pāk (Bakınız 1.1.9. Pak maddesi) kavramından < pak+ lık şeklinde türetilen sözcük, Türk dilinde ilk olarak Orta Türkçe döneminde görülür. Sözcük, Harezm Türkçesinde pāklik “paklık, arılık” (Ünlü, 2012b: 468) ve Eski Anadolu Türkçesinde pāklıḳ “temizlik, saflık” (Korkmaz, 2017: 624) şeklinde geçmektedir.  
Yeni Türkçe döneminde sözcük, Çağatay Türkçesinde pāklik “temizlik, kutsallık” (Ünlü, 2013: 885); Osmanlı Türkçesinde pāklik “sāfílik, sáfā” (Tulum, 2011: 1439) olarak görülür. 
Türkiye Türkçesinde paklık sözcüğü, “temizlik.” (TS, 2011: 1876) anlamını karşılar. Anadolu ağızlarında sözcüğün peklik “temizlik” (DS, 1993: 3422) olarak ince sıradan şekli de bulunmaktadır. 
Çağdaş Türk Lehçelerinde sözcüğün görünümü şöyledir: 
paklık (GagS, 1991: 191) paklık (BşkS, 2017: 475) paklik (YUygS, 2013: 313) 
1.2.6. Pakizelik 
Farsça kökenli pakize (Bakınız 1.1.10. Pakize maddesi)  sözcüğünden türetildiği açık olan pakizelik sözcüğü, temizlik anlamıyla Çağdaş Türk Lehçelerinde görülmektedir:  
pakizelik (AzrS, 1999: 625) päkizelik (TkmS, 1995: 522) pakizlik (YUygS, 2013: 313) 
1.2.7. Saflık  
Arapça kökenli saf (Bakınız 1.1.11. Saf maddesi) kavramından türetilen sözcük, ilk olarak Yeni Türkçe döneminde görülür. Çağatay Türkçesinde ṣāfīlıġ ~ ṣāfīlıḳ “en iyi, seçilmiş” (Ünlü, 2013: 936) anlamını karşılayan sözcük, Osmanlı Türkçesinde ṣāfīlik “sáfā” (Tulum, 2011: 1527) → ṣáfā “pāklik, ṣāfīlik” (Tulum, 2011: 1526) şeklindedir.   
Türkiye Türkçesinde saflık “1. Saf olma durumu, temizlik, arılık, safiyet” (TS, 
2011: 2002) olarak görülen sözcüğün Çağdaş Türk Lehçelerindeki görünümü şöyledir:  

saflıg (AzrS, 1999: 656) saflıḳ (TtrS, 2015: 392) saflıḳ (BşkS, 2017: 491) 

---

[1] +tAy eki, Kıpçak Grubu Türk Lehçelerinde eklendiği sözcüklere genellikle küçültme anlamı katar (Öner, 2013: 47). Ganiyev, Tatar Türkçesi Söz Yapımı adlı eserinde bu ekin Eski Türkçe tag ~ teg ekiyle ilişkili olabileceğini düşünür (Ganiyev, 2013: 93). Türkiye Türkçesinde görülen temizce (TS, 2011: 2318) sözcüğü de aynı yapıda oluşturulmuştur.